بازار فرابورس چیست و چه فرقی با بورس دارد؟
ورود به بازار اوراق بهادار ازجمله اهداف شرکتها محسوب می‌شود. اما این واقعیت که دستیابی سریع و آسان به بازار اوراق بهادار برای تعداد عمده‌ای از شرکتهای سهامی فعال در کشور میسر نبوده و این شرکتها از مزایای بازار سرمایه محروم بوده‌اند قبل از ایجاد فرابورس مشهود بوده است.
بنابراین فرابورس ایران با ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس ولی با شرایط پذیرش و معامله ساده تر ایجاد گردید تا حوزه شمول بازار سرمایه کشور را گسترش دهد. مهم‌ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت بخشی از بازار سرمایه میباشد که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را نداشته یا تمایل به ورود سریع‌تر به بازار را دارند، لذا رویه‌های پذیرش شرکتها و تنوع شرایط پذیرش به گونه ایست که شرکتها با احراز حداقل شرایط و در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته و از کلیه مزایای شرکتهای پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند. نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی آن over the counter گرفته شده است. به همین دلیل به این بازار اختصارا otc نیز گفته می‌شود. قابل ذکر است که سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر بر فعالیت‌های مالی و عملیاتی شرکتهای بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت کامل دارد.
شرکت فرابورس ایران همچون دو بورس فعال کشور – بورس اوراق و بورس کالا- با مجوز شورای عالی بورس ایجاد شده و تحت نظارت سازمان بورس بازارهای فرابورس اوراق بهادار قرار دارد، با این تفاوت که ورود به بازارهای فرابورس از شرایط و الزامات کمتری برخوردار بوده و شامل بازارهای متنوعی میباشد که این تفاوت‌ها را به اختصار در زیر تشریح می‌کنیم.
الف-1) براساس دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران، فرابورس دارای پنج بازار (اول، دوم، سوم (عرضه)، ابزارهای نوین مالی و پایه) است. پذیرش شرکتهای سهامی عام در بازار اول و بازار دوم و پذیرش سایر اوراق بهادار صرفا در بازار ابزارهای نوین مالی صورت می‌پذیرد.
بازار سوم جهت عرضه یکجا و پذیره‌نویسی اوراق بهادار و بازار پایه جهت درج و نقل و انتقال سهام شرکت‌هایی است که بر اساس الزام بند ب ماده 99 قانون برنامه پنجم توسعه، مشمول ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و امکان پذیرش در یکی از بازارهای بورس یا فرابورس را ندارند.
با توجه به تقسیم‌بندی‌های انجام شده فوق، مقایسه‌ای بین شرایط پذیرش سهام در بازارهای بورس و فرابورس برای آشنایی بیشتر ارائه می‌کنیم: (جدول بالا) بر اساس بند ب ماده 1 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید سهام شناور آزاد بخشی از سهام شرکت است که دارندگان آن همواره آماده عرضه و فروش آن سهام می‌باشند و قصد ندارند با حفظ آن قسمت از سهام در مدیریت شرکت مشارکت نمایند.
بر اساس مقررات، کلیه مزایای موجود برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس، برای اوراق بهادار و سهام شرکتهای پذیرفته شده در فرابورس نیز تعریف شده‌اند. این موارد از جمله موارد زیر می‌باشند:
کارکرد اصلی بازارهای اوراق بهادار، تجهیز، جمع‌آوری و هدایت پس‌اندازهای کوچک مردم برای اجرای طرح‌های بزرگ اقتصادی است تا شرکتها با شرایطی آسان‌تر بتواند از مزایای تامین منابع ارزان قیمت از طریق بازار سرمایه، استفاده کنند. علاوه بر فروش سهام و افزایش سرمایه، راهکارهایی از قبیل انتشاراوراق مشارکت، انتشارگواهی سپرده سرمایه‌گذاری عام و خاص و. برای شرکتهای پذیرفته شده در فرابورس پیش‌بینی شده است.
تا پیش از فعالیت فرابورس فقط سهام شرکت‌هایی که در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده بود، امکان معامله در محیطی شفاف و رقابتی را داشتند و شرکت‌هایی که نمی‌‌توانستند شرایط پذیرش در بورس را احراز کنند از دسترسی به چنین امکانی محروم بودند. اما با ایجاد فرابورس، شرکتها با شرایط ساده تر می‌توانند در این نهاد پذیرش شوند و از مزیت‌های بازار منسجم و شفاف
بر اساس قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، شرکتهای پذیرش شده در فرابورس ایران مشمول مزایای مالیاتی قابل توجهی خواهند شد.به این صورت که بر اساس ماده 143 قانون مالیات‌های مستقیم، 5 درصد از مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بازار خارج از بورس داخلی (فرابورس) یا خارجی پذیرفته می‌شود از سال پذیرش تا سالی که از فهرست شرکتهای پذیرش شده در این بورسها یا بازارها حذف نشده اند با تایید سازمان بورس بخشوده می‌شود.به گزارش عصر بانک دات آی آر شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بازارهای خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته شود در صورتی که در پایان دوره مالی به تایید سازمان بورس حداقل 20 درصد سهام شناور آزاد داشته باشند معادل 2 برابر معافیت‌های فوق از بخشودگی مالیاتی برخوردار می‌شوند.
در ماده 143 مکرر اضافه شده است از هر نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شرکتها اعم از ایرانی و خارجی در بورسها یا بازارهای خارج از بورس دارای مجوز، مالیات مقطوعی به میزان نیم درصد ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام وصول خواهد شد و از این بابت وجه دیگری به عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام و مالیات بر ارزش افزوده خرید و فروش مطالبه نخواهد شد.
هم اکنون برای نقل و انتقال سهم شرکتهای خارج از بورس فرآیند اداری پیچیده و وقت‌گیری وجود دارد و اجرای کلیه مراحل مستلزم صرف وقت و تشریفات اداری پیچیده است اما با شروع فعالیت فرابورس و پذیرش شرکتها در این بازار نقل و انتقال آنها به سهولت انجام می‌گیرد.
با توجه به نظارت و شفافیت مکانیسم عرضه و تقاضا، قیمت سهام شرکتها در فرابورس مبین شرایط روشنی برای وضعیت مالی شرکت است و در همه معاملاتی که شرکت یا سهامداران آن انجام می‌دهند، می‌تواند مبنای عمل قرار گیرد.همچنین می‌تواند مبنای وثیقه‌گذاری و اعتباردهی شرکتها باشد.
پس از پذیرش سهام شرکتها در فرابورس، مکانیسم قانونی و مراجع رسمی برای اعلام اطلاعات شرکت ایجاد می‌شود و از نتایج ارائه اطلاعات، شفافیت بیشتر عملکرد مدیران شرکتها خواهد بود. همچنین با ارائه گزارش‌های مالی دوره‌ای تحت نظر حسابرسان معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار، سهامداران و سایر سرمایه گذاران به اطلاعات حسابرسی شده دسترسی پیدا می‌کنند.
پس از پذیرش سهام شرکتها در فرابورس، امکان وثیقه‌گذاری سهام و اخذ تسهیلات بر روی سهام شرکتهای پذیرفته شده در این بازار امکان پذیر میباشد. چون با پذیرش سهام شرکت درفرابورس، یک مرجع رسمی بر انجام معاملات شرکت نظارت دارد و قیمت سهام در شرایط عادلانه عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، لذا سیستم بانکی با شرایط ساده‌تری اقدام به وثیقه گرفتن سهام شرکت می‌کند. زیرا در صورت وثیقه شدن سهام، امکان انجام معامله روی آن وجود ندارد و ارزش‌گذاری سهام وثیقه شده از سوی یک مرجع رسمی به نام فرابورس صورت گرفته است.
با توجه به اینکه فرابورس و بازار سرمایه مخاطبان گسترده‌ای دارد، ورود شرکت به بازار سرمایه موجب آشنایی قشر وسیعی از مصرف کنندگان با خریداران کالا و خدمات شرکت می‌شود وبی شک مخاطبان شرکت را افزایش خواهد داد.
• صدور اوراق مشارکت و گواهی سپرده در فرابورس پذیره‌نویسی وانتشار اوراق مشارکت و گواهی سپرده سرمایه‌گذاری عام و خاص و همینطور انجام معامله دست دوم این اوراق انجام می‌شود.
در صورتی که به هر دلیل سهامداران عمده شرکتی تصمیم بگیرند، شرکت خود را از فرابورس خارج کنند، در دستورالعمل پذیرش ساز و کاری به این منظور در نظر گرفته شده است که با گذراندن فرآیند مشخصی امکان خروج ازاین بازار وحتی تبدیل شرکت به شرکت سهامی خاص به سادگی امکان پذیر خواهد بود.
انواع بازارها و تابلوها در بورس ایران/ بازار «هدف» در راه است
بورس یا بازار سرمایه در ایران از بخش های مختلفی تشکیل شده که هر یک از این بازارها و تابلوها به منظور هدف خاصی ایجاد شده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، بورس در هر جایی به دنبال جذب پس‌اندازها و سرمایه های مالی خرد و کلان مردم است تا از این طریق شرکت های برگزیده و حاضر در بازار سرمایه را تامین مالی کند. شرکتها یا اصطلاحا ناشران نیز برای پذیرش در بورس باید شرایط خاصی داشته باشند و هر شرکتی نمی‌تواند وارد این بازار شود. از شهریور ۱۳۸۱ سازمان بورس اوراق بهادار تصمیم به طبقه بندی شرکت های پذیرش شده در بازار نمود، که این کار به منظور تفکیک شرکت های نقد شونده و غیر نقد شونده، صورت گرفت.
از دیگر سو، بازار سرمایه در بخش اوراق بهادار از 2 بخش اصلی بورس و فرابورس تشکیل شده است. شرکت بورس نیز دارای دو بازار اول و دوم است. پذیرش سهام شرکتها در بورس، صرفا در یکی از تابلوهای بازار اول یا بازار دوم صورت می‌گیرد. بازار اول هم خود به دو بخش تابلوی اصلی و فرعی تقسیم می شود.
شرکتها از جنبه‌های مختلف بررسی می‌شوند و در صورت دارا بودن شرایط لازم، نماد آنها در یکی از تابلوهای بورس ثبت می‌شوند. در‌صورتی که شرکت شرایط پذیرش در هیچ کدام از این بازارها را نداشت، ممکن است در بازار فرابورس پذیرفته شود.
ناشران از نظر میزان و سابقه فعالیت و کارایی، میزان نقد‌شوندگی و همچنین میزان سرمایه مورد بررسی قرار می گیرند و شرکت‌هایی که در این بررسی‌ها وضعیت بهتری نسبت به سایرین داشته باشند، در بازار اول جای می‌گیرند. سایر شرکتها که امتیاز مناسبی در این فاکتورها کسب نکنند در بازار دوم جای می‌گیرند.
* شرایط ورود به تابلوی اصلی بازار اول بورس بازارهای فرابورس
شرکت ها برای ورود به تابلوی اصلی بازار اول باید سهامی عام بوده و حداقل 3 سال سابقه فعالیت داشته باشند و حداقل میزان سرمایه ثبت شده آنها 1000 میلیارد ریال باشد. وضعیت مالی شرکتها یک عامل بسیار مهم برای جایگیری در این تابلو است؛ شرکت‌هایی در این تابلو جای می‌گیرند که سیستم حسابداری آنها به لحاظ مالی و محاسبه بهای تمام شده، مطلوبیت داشته باشد. از دیگر ویژگی‌هایی که این شرکتها باید داشته باشند، این است که فاقد زیان انباشته باشند و حداقل در سه دوره متوالی سودآور بوده باشند. نسبت حداقل حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌های این شرکتها باید 30 درصد باشد. یعنی 30 درصد دارایی‌ها متعلق به صاحبان سرمایه باشد. صورت‌های مالی آنها فاقد موارد مردودی یا عدم اظهار نظر توسط حسابرس باشد، یعنی صورت‌های مالی شفافیت داشته باشند و هیچ ادعایی نسبت به صورت‌ها وجود نداشته باشد. این صورت‌ها باید به تایید حسابرس معتمد سازمان بورس رسیده باشند و هیچ محکومیت قطعی کیفری برای اعضای هیئت مدیره و مدیرعامل نیز وجود نداشته باشد.
انواع بازار در بورس ایران
شرایط پذیرش شرکتها در تابلوی فرعی بازار اول بورس
ورود به تابلوی فرعی به مراتب راحت تر از تابلوی اصلی است. حضور در این تابلو تنها به میزان سودآوری شرکت ها مرتبط است. شرکت باید حداقل در دو دوره متوالی سودآور باشد و حداقل سرمایه ثبت شده آن در تابلو فرعی باید معادل با 500 میلیارد ریال باشد. اگر سرمایه شرکت با میزان سرمایه کمتر در هیچکدام از این تابلوها جای نمی‌گیرند. میزان شناوری سهام این شرکتها نیز مهم است و اگر از 15 درصد کمتر باشد در این تابلو جای نمی‌گیرند. این شرکتها باید یک سیستم حسابداری مناسب انتخاب کنند که مورد تایید سازمان بورس باشد و در صورت‌های مالی آنها، حداقل نسبت حقوق‌صاحبان سهام به کل دارایی‌ها برابر با 20 درصد باشد. باقی شرایط همانند، شرایط پذیرفته شدن در تابلوی اصلی است.
تفاوت بازار اول با دوم بورس
شرکت های حاضر در بازار دوم بورس باید سهامی عام بوده و سرمایه ثبت شده آن از 200 میلیارد ریال کمتر نباشد. درصد سهام شناور این شرکت ها نباید کمتر از ۱۰ درصد سرمایه ثبت شده باشد. براساس آخرین صورت‌های مالی سالانه حسابرسی شده، نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها، حداقل ۱۵ درصد باشد. در یک دوره مالی منتهی به پذیرش، سودآور بوده و همچنین چشم‌انداز روشنی از تداوم سودآوری و فعالیت شرکت در صنعت مربوط وجود داشته باشد. حداقل یک بازارگردان داشته باشد.
چرا شرکت ها وارد فرابورس می شوند؟
شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازارهای اول و دوم بورس را ندارند، در فرابورس پذیرفته می‌شوند یا شرکت‌هایی که قبلا در بازار اول و دوم بورس فعالیت داشتند، با گذر زمان و از دست دادن شرایط خود، دیگر در این بازارها جای ندارند و وارد فرابورس می‌شوند. بازار فرابورس شامل 5 تابلو معاملاتی (بازار) متفاوت است که شرایط پذیرش در هر‌کدام از این تابلوها متفاوت با دیگری است.
ساختار فرابورس شبیه به بورس بوده و به منظور گسترش و عمق بخشی به بازار سرمایه کشور بوجود آمده است. فرابورس از شرایط و الزامات کمتری برای پذیرش شرکت ها برخوردار است. فرابورس از 5 بازار مختلف تشکیل شده است. پذیرش شرکتهای سهامی عام در بازار اول و دوم انجام می‌شود. در بازار سوم که به آن بازار عرضه نیز می‌گویند، معاملات خاصی مثل معاملات بلوکی انجام می‌شود. پذیرش سایر اوراق بهادار صرفا در بازار چهارم یا بازار ابزارهای مالی نوین صورت می‌گیرد. آخرین بازار فرابورس نیز بازار پایه نام دارد که خود دارای سه تابلو با رنگ‌های مختلف است.
بررسی بازار اول فرابورس
در بازار اول فرابورس، معاملات سهام شرکت های سهامی عامی که حداقل ۱۰ درصد از سهام ثبت شده آن شناور بوده و حداقل دو سال از زمان بهره برداری عملیات یا ارائه خدمات آن گذشته باشد. آخرین سرمایه ثبت شدۀ آن حداقل ده میلیارد ریال باشد و زیان انباشته نداشته باشند. این شرکت ها باید مطابق اظهار نظر حسابرس، از سیستم اطلاعات حسابداری مطلوب و متناسب با فعالیت خود و شرایط پذیرش در فرابورس جهت افشاء مناسب اطلاعات برخوردار باشد. براساس آخرین صورت های مالی سالانه حسابرسی شده، نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی های آن حداقل ۱۵ درصد باشد.
انواع بازار در فرابورس
بازار دوم فرابورس چگونه شرکت ها را می پذیرد؟
در بازار دوم فرابورس همانند بازار اول، سهام شرکتهای سهامی عام انجام می‌شود اما شرایط پذیرش در بازار دوم فرابورس، منعطف‌تر از بازار اول میباشد. شرکت ها باید در این بازار حداقل یکسال از تأسیس آنها گذشته باشد، حداقل 5 درصد از سهام ثبت‌شده آن شناور باشد، آخرین سرمایۀ ثبت شدۀ آن حداقل یک میلیارد ریال باشد.
بازار سوم فرابوس بازاری برای عرضه های بلوکی
بازار عرضه یا بازار سوم فرابورس، بستری برای انجام معاملات اوراق بهاداری است که شرایط پذیرفته شدن در فرابورس را ندارند. این بازار سازوکار ایمن و شفافی دارد و انجام معاملات را برای شرکتها و سرمایه‌گذاران ساده می‌کند. عرضه سهام شرکتهای سهامی عام که در شرف تأسیس هستند، در این بازار صورت می‌گیرد.
در بازار سوم فرابورس، موارد همچون بلوک‌های سهام شرکتهای سهامی (عام، خاص، تعاونی و …)، حق تقدم خرید سهام شرکتهای سهامی عام، سهام ناشی از افزایش سرمایه شرکتهای سهامی عام، امتیاز بهره‌برداری و حق ثبت اختراعات در قالب سهام شرکتهای سهامی خاص، سهام بی‌نام شرکتهای سهامی عام، اوراق مشارکت رهنی، اوراق مشارکت اجاره، صکوک، گواهی سپرده‌های بانکی، واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و صندوق‌های زمین و ساختمان که در بخش‌های دیگر بازارهای فرابورس پذیرفته نشده‌اند، مورد معامله قرار می‌گیرند.
اوراق مشارکت هم بازار دارند
انواع اوراق با درآمد تضمین شده از جمله اوراق مشارکت، گواهی سپرده بانکی و… که در زمان پذیرش حداقل سه ماه تا سر رسید آنها باقی مانده باشد، قابل پذیرش در این بازار بوده به شرطی که بعد از پذیرش، معاملات دست دوم آنها منحصرا از طریق فرابورس انجام شود. امکان صدور اوراق مشارکت شرکتی و اوراق مشارکت قابل تعویض سهام از جمله اوراق بهادار قابل معامله در بازار اوراق مشارکت محسوب می شوند که در کنار اوراق مشارکت رهنی، اوراق مشارکت اجاره، صکوک و گواهی سپرده بانکی سرمایه گذاری عام و خاص در بازار چهارم امکان معامله را دارند.
بازار پایه چیست؟
شرکت‌هایی که مشمول ثبت نزد سازمان بورس اوراق بهادار بوده‌اند، اما امکان پذیرش در یکی از تابلوهای بورس و 4 تابلو دیگر فرابورس را نداشتند در یکی از تابلوهای بازار پایه معامله می‌شوند. پایین‌ترین سطح بازار فرابورس بازار پایه است و ساده‌ترین شرایط برای عضویت را دارد.
شرکت‌هایی که در این بازار معامله می‌شوند معمولا صورت‌های مالی شفافی ندارند و از ریسک و نوسان بالایی برخوردارند، ولی با این حال برای برخی از سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر جذاب هستند.
در گذشته بازار پایه قبلا دارای 3 تابلو با نام‌های الف، ب و ج بود و دامنه نوسان گسترده‌ای داشت و در یک روز می‌توانست بین منفی 10 درصد تا مثبت 10 درصد نوسان کند. یعنی چیزی معادل 20 درصد نوسان در طی یک روز معاملاتی. دامنه نوسان بالا منجر‌به این شده بود تا نوسان‌گیرها و سفته‌بازان اقدام به سفته‌بازی در این بازار کرده و به راحتی قیمت‌ها را جابجا کنند. در این صورت سهامداران خرد حقیقی متحمل زیان‌های سنگینی می‌شدند. اما بعدها قوانینی تصویب شد که باعث تغییر اسم این سه تابلو به سه تابلو با رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز شد.
نحوه انجام معاملات در تابلو زرد
در تابلو زرد این بازار، نوسان معاملات سه درصد است. یعنی قیمت‌ها در روزهای معاملاتی می‌توانند از منفی سه درصد قیمت پایانی دیروز تا مثبت سه درصد آن تغییر کنند. در نتیجه این بازار می‌تواند هر هفته نهایت پانزده درصد نوسان قیمتی داشته باشد. در صورت برقراری صف خرید و یا صف فروش در یک جهت طی سه روز، دامنه نوسان در روز بعدی معاملاتی، به پنج درصد افزایش پیدا می‌کند و پس از آن دامنه نوسان به حالت قبل خواهد برگشت.
شرکتها برای پذیرش در این تابلو باید حداقل یک صورت مالی حسابرسی شده داشته باشند و صورت‌های مالی خود را به‌طور مرتب گزارش بدهند. تعداد دفعات عدم ارائه اطلاعات نباید بیش از دو مرتبه باشد. این صورت‌های مالی باید با دستورالعمل افشای اطلاعات شرکتهای ثبت شده نزد سازمان، مطابقت داشته باشد.
تابلو نارنجی با دامنه نوسان ده درصدی در هفته
میزان نوسان معاملات در این بازار دو درصد است. در نتیجه این بازار می‌تواند هر هفته نهایتا ده درصد نوسان قیمتی کند. در صورت برقراری صف خرید و یا صف فروش در یک جهت، طی سه روز متوالی، در روز بعدی دامنه نوسان در این تابلو به چهار درصد افزایش پیدا می‌کند و پس از آن دامنه نوسان به حالت قبل خواهد برگشت.
شرکتها اگر در دوره رسیدگی و بررسی دارای شرایط پذیرش در تابلو زرد را نباشند، در این تابلو قرار می‌گیرند. اگر حسابرس قانونی در رابطه با هر یک از صورت‌های مالی شرکت، اظهار نظر مردود یا عدم اظهار نظر صادر کرده باشد، آن شرکت در تابلوی نارنجی قرار خواهد گرفت.
تابلو قرمز، شرکت های با بالاترین میزان ریسک
در این نوع بازار نوسان معاملات یک درصد است. بنابراین این بازار هر هفته می‌تواند نهایتا پنج درصد نوسان داشته باشد. در صورت برقراری صف خرید و یا صف فروش طی سه روز، دامنه نوسان در این تابلو به دو درصد افزایش پیدا می‌کند.
شرکت‌هایی در تابلو قرمز قرار می‌گیرند که 1- از طرف مراجع قضایی رای اولیه در رابطه با ورشکستگی شرکت صادر شده باشد؛ 2- رای انحلال ناشر توسط مجمع عمومی فوق‌العاده و یا مراجع قضایی صادر شده باشد و 3- شرکتی که صورت‌های مالی حسابرسی شده‌اش را در سر‌رسید دوره‌های رسیدگی شده، حداقل برای سه ماه متوالی ارائه ندهد.
بازار جدید در راه فرابورس
حسین سلاح‌ورزی، یکی از اعضای شورای عالی بورس در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: به زودی تابلوی جدیدی با نام «بازار هدف» راه‌اندازی می‌شود که در آن طیف وسیعی از کسب و کارهای نوین و دانش بنیان (حتی در مقیاس استارت‌آپی) امکان پذیرش خواهند داشت.
در همین زمینه فرابورس اعلام کرده است که آخرین دستورالعمل و شرایط پذیرش شرکتها در این بازار به زودی اعلام می‌شود و قرار است بسیاری از پرونده‌هایی که برای فرابورس ارسال می‌شود و شرایط بازار اول و بازار دوم را احراز نمی‌کنند در بازار هدف پذیرش شود.
به نظر می رسد، با اجرای این طرح راه تازه‌ای برای تامین مالی کسب و کارهای نوآورانه در ایران گشوده خواهد شد.
بازارهای فرابورس
تأمین سرمایه همیشه یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های شرکتها بوده است. آنها این سرمایه را در راستای اجرای طرح‌های مختلف به کار می‌گیرند و از این طریق به سود می‌رسند. روش‌های مختلفی برای فراهم کردن سرمایه وجود دارد و عرضه سهام در بورس یکی از بهترین روش‌ها محسوب می‌شود. بازار سوم فرابورس بستری است که فرایند تأمین سرمایه را برای شرکتها ساده‌تر می‌کند.
در این مقاله تمامی جزئیات را درباره بازار عرضه بررسی می‌کنیم و جزئیات آن را شرح می‌دهیم.
فهرست عناوین
منظور از بازار سوم فرابورس چیست؟
معرفی بازار سوم فرابورس
چه مواردی در بازار عرضه معامله می‌شوند؟
انواع عرضه در بازارهای فرابورس ایران
عرضه یکجا، عرضه خرد و پذیره نویسی در بازار سوم
فرایند عرضه در بازار سوم فرابورس
مزایای عرضه اوراق بهادار در بازار سوم فرابورس
منظور از بازار سوم فرابورس چیست؟
قبل از بررسی بازار عرضه، لازم است ابتدا با مفهوم فرابورس آشنا شویم و بخش‌های مختلف آن را بشناسیم. همانطور که اشاره کردیم، عرضه سهام در بورس یک روش مناسب برای تأمین سرمایه است؛ اما بازار بورس قوانین و ساختارهای خاص خود را دارد و هر شرکتی در آن پذیرفته نمی‌شود. این گونه شرکتها می‌توانند از طریق فرابورس اقدام کنند.
فرابورس نیز مانند بورس بستری برای معامله سهام و اوراق بهادار است؛ اما شرایط ساده‌تری دارد و شرکتهای بیشتری می‌توانند در آن پذیرفته شوند. بازاری منعطف و بدون مرکزیت مشخص که تحت نظارت دقیق سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد. معاملات این بازار از طریق تلفن یا ابزارهای الکترونیکی انجام می‌شود. فرابورس ایران از شش بازار تشکیل شده است: بازار اول، بازار دوم، بازار پایه (زرد، نارنجی و قرمز)، بازار سوم، بازار شرکتهای کوچک و متوسط SME و بازار دارایی فکری.
بازار اول فرابورس بستری برای معامله سهام شرکتها و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. شرکت‌هایی در این بازار پذیرفته می‌شوند که آخرین سرمایه ثبت‌شده آنها حداقل ۱۰ میلیارد ریال باشد، یک سال از زمان بهره‌برداری آنها گذشته باشد و زیان انباشته نداشته باشند. نوسان قیمت در این بازار ۵ درصد است.
بازار دوم سهام شرکتهای سهامی عام را ارائه می‌کند. شرکتهای تازه تأسیس یا زیان‌ده یا شرکت‌هایی که با افزایش سرمایه قصد دارند از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل شوند، به بازار دوم فرابورس وارد می‌شوند. لازم است آخرین سرمایه ثبت‌شده شرکتهای بازار دوم، حداقل یک میلیارد ریال باشد.
بازار عرضه یا بازار سوم فرابورس، بستری برای انجام معاملات اوراق بهاداری است که شرایط پذیرفته شدن در فرابورس را ندارند. بحث امروزمان درباره این بازار است و در ادامه، تمامی جزئیات مربوط به آن را مطرح می‌کنیم.
معرفی بازار سوم فرابورس
همانطور که اشاره شد، بازار عرضه بستری برای معامله اوراق بهادار است. با این تفاوت که در این بازار، اوراق شرکت‌هایی معامله می‌شود که شرایط حضور در فرابورس را ندارند. این بازار سازوکار ایمن و شفافی دارد و انجام معاملات را برای شرکتها و سرمایه‌گذاران ساده می‌کند. عرضه سهام شرکتهای سهامی عام که در شرف تأسیس هستند نیز در این بازار صورت می‌گیرد. برای عرضه سهام در بازار سوم فرابورس نیازی به گذراندن فرایند پذیرش نیست و انجام تشریفات اداری کفایت می‌کند.
چه مواردی در بازار عرضه معامله می‌شوند؟
در بازار سوم فرابورس، موارد زیر مورد معامله قرار می‌گیرند:
• بلوک‌های سهام شرکتهای سهامی (عام، خاص، تعاونی و …)
• حق تقدم خرید سهام شرکتهای سهامی عام
• سهام ناشی از افزایش سرمایه شرکتهای سهامی عام
• امتیاز بهره‌برداری و حق ثبت اختراعات در قالب سهام شرکتهای سهامی خاص
• سهام بی‌نام شرکتهای سهامی عام
• اوراق مشارکت رهنی
• اوراق مشارکت اجاره
• صکوک
• گواهی سپرده‌های بانکی
• واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و صندوق‌های زمین و ساختمان که در بخش‌های دیگر بازارهای فرابورس پذیرفته نشده‌اند.
همچنین در این بازار فرایندهای زیر انجام می‌شود:
• پذیره‌نویسی سهام و اوراق مشارکت
• پذیره‌نویسی گواهی سپرده سرمایه‌گذاری بانک‌ها
انواع عرضه در بازارهای فرابورس ایران
عرضه سهام و اوراق بهادار در فرابورس به روش‌های زیر انجام می‌شود:
• عرضه اولیه که در بازار اول و دوم فرابورس انجام می‌شود و نخستین عرضه اوراق بهادار پس از پذیرش است.
• عرضه یکجا
• عرضه خرد
• پذیره‌نویسی
سه مورد اخیر در بازار سوم فرابورس انجام می‌شوند.
عرضه یکجا، عرضه خرد و پذیره نویسی در بازار سوم
همانطور که اشاره کردیم، اوراق بهاداری که در فرابورس پذیرفته نشده باشند، در بازار عرضه ارائه می‌شوند. بازار سوم صرفاً عرضه را در بر می‌گیرد و شامل معاملات دست دوم اوراق نمی‌شود. عرضه در این بازار با سه روش یکجا، خرد و پذیره‌نویسی صورت می‌گیرد.
عرضه یکجای اوراق از طریق سهامدار عمده انجام می‌شود. در این شرایط، سهامدار عمده درصدی از سهام شرکت را به‌صورت یکجا به مردم عرضه می‌کند.
در عرضه خرد، هدف جمع‌آوری اوراق از سهامداران جزء است. در این شرایط، شخصی قصد دارد حجم معینی از اوراق بهادار را از مالکان خریداری کند.
پذیره‌نویسی در مورد سهام شرکتهای سهامی عام، اوراق مشارکت و گواهی سپرده انجام می‌شود. این فرایند طبق مجوز صادره از سازمان و مفاد بیانیه ثبت، طی می‌شود. پذیره نویسی اوراق مشارکت در بازار سوم و معاملات دست دوم آن در بازار اوراق مشارکت انجام می‌شود.
فرایند عرضه در بازار سوم فرابورس
متقاضیان ابتدا باید از طریق کارگزار عضو فرابورس ایران، فرم درخواست عرضه اوراق بهادار را تکمیل و آن را همراه با مدارک و مستندات مورد نیاز به مدیریت بازار فرابورس ایران ارائه کنند. پس از انجام بررسی‌های اولیه، مدیریت بازار یک جلسه کمیته عرضه تشکیل می‌دهد. مدارک و درخواست‌ها در این کمیته بررسی می‌شوند و در صورت تأیید، مجوز عرضه به کارگزار عرضه‌کننده ارائه خواهد شد.
مزایای عرضه اوراق بهادار در بازار سوم فرابورس
عرضه سهام و اوراق بهادار در بازار سوم فرابورس ایران مزایای متعددی هم برای شرکتها و هم برای سرمایه‌گذاران دارد. یکی از مهم‌ترین مزایا که شرکتها را به فعالیت در این بازار ترغیب می‌کند، معافیت و تخفیف‌های مالیاتی است. طبق قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، هر نقل و انتقال سهام و حق تقدم شرکتها در بورس یا بازار خارج از بورس دارای مجوز (فرابورس ایران)، مالیات مقطوعی به میزان نیم درصد ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام وصول خواهد شد.
بازار سوم فرابورس فرایندهای معاملات را برای خریداران و عرضه‌کنندگان ساده‌تر می‌کند. در این بستر، قیمت‌ها عادلانه‌تر تعیین می‌شوند و سیستم تسویه وجوه، منظم خواهد بود.
نکته مهم دیگر، شناخته شدن شرکتها است. شرکتهای کوچک‌تر و شرکتهای تازه‌تاسیس از طریق فعالیت در بازار سوم می‌توانند خود را به فعالان و کارشناسان بازار سرمایه بشناسانند و از این طریق، مسیر پیشرفت خود را ساده‌تر کنند. شرکت‌هایی که بخواهند در ادامه مسیر کاری خود، وارد بورس یا فرابورس شوند، با حضور در بازار سوم، فرایند پذیرش ساده‌تری را در پیش خواهند داشت.
بازارهای فرابورس
همانطور که پیش از این نیز بیان شد در حقیقت بازار فرابورس ایجاد شد تا شرکت هایی که نتوانستند به بازار بورس راه پیدا کنند، بتوانند در بازار فرابورس سهام خود را عرضه کنند. به عبارت دیگر بازار فرابورس شرایط پذیرش ساده تری دارد، برای مثال شرکت ها با سرمایه کمتری می توانند در بازار فرابورس پذیرش شوند، سهام شناور کمتری نیاز دارند و سابقه مورد نیاز شرکت های فعال در فرابورس کمتر از بورس است.
در ادامه به صورت مختصر بخش های مختلف بازار بورس و فرابورس معرفی و مقایسه می شود.
بازار بورس و فرابورس به چند بخش مختلف تقسیم می شوند:
- بورس شامل دو بازار اول و بازار دوم است، به طور کلی شرکت هایی که در بازار اول فعالیت می کنند در صورتی که عملکرد مناسبی نداشته باشند به بازار دوم منتقل می شوند و در طرف مقابل شرکت هایی که عملکرد مناسبی در بازار دوم داشته باشند می توانند به بازار اول منتقل شوند. سهام شرکت های مورد معامله در این دو بازار نیز نسبت به برخی ویژگی ها که در بخش ای آتی بررسی خواهد شد به دو بخش تالار اصلی و فرعی تقسیم می شوند.
تفاوت و مزایای بازار اول و دوم بورس:
- وضعیت مالی و عملکردی شرکت های عضو بازار اصلی تر و بالاتر، شفاف تر بوده و تحت نظارت بیشتری از سوی سازمان بورس قرار دارند.
- هر قدر که جایگاه یک شرکت در سلسله مراتب بورسی و فرابورسی پایین تر می رود، از شفافیت و نظارت بر آن کاسته می شود.
- از لحاظ حقوقی و صرف نظر از تحلیل های بنیادی سهم، به سرمایه گذاران بلند مدت کم ریسک توصیه می شود نسبت به خرید سهام شرکت های بورسی و خصوصا بازار اول اقدام کنند. بدیهی است سهامداران پر ریسک و یا نوسانگیران بر اساس علم تکنیکال، این دغدغه را ندارند.
- فرابورس به پنج بازار دسته بندی شده است:
بازار اول: در بازار اول فرابورس سهام شرکت ها و واحدهای صندوق های سرمایه گذاری پذیرش و معامله می شود.
بازار دوم: بازار دوم فرابورس تنها شامل سهام شرکت های سهامی عام هست، سهام شرکت های زیان ده، تازه تاسیس و آنهایی که با افزایش سرمایه قصد تبدیل از سهامی خاص به سهامی عام را دارند نیز در بازار دوم پذیرفته می شوند.
بازار پایه: این بازار به منظور عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار ایجاد شد، شرکت های این بازار فرآیند پذیرش را طی نمی کنند و به سه دسته تقسیم می شوند، طبق قوانین جدید شرکت های این بازار در سه بازار پایه ی زرد، نارنجی و قرمز دسته بندی شده و دامنه ی نوسان روزانه آنها به ترتیب 1 و 2 و 3 درصد است. شرکت های درج شده در بازار پایه الزامی به ارائه بودجه ندارند و تنها صورت های مالی سالانه و میان دوره ای را منتشر می کنند.(شرایط بازار پایه متفاوت بوده و پیشنهاد می شود که بدون اطلاع هرگز در این بازار سرمایه گذاری نکنید).
بازار سوم یا عرضه: این بازار جهت عرضه یکجا (عرضه های بلوکی) و پذیره نویسی اوراق بهادار است.
ابزارهای نوین مالی: معاملات سایر اوراق بهادار، اوراق مشارکت، اوراق تسهیلات مسکن، اوراق رهنی، اوراق اجاره و . در این بازار انجام می شود. که معمولا این معاملات توسط بانک ها صورت می گیرد.
اگر در زمینه‌های فوق الذکر سوال داشته یا نیاز به مشاوره دارید می توانید با مشاوران بورس کست در تماس باشید.
دامنه نوسان فرابورس و دامنه نوسان جدید بازار پایه
بازار فرابورس با هدف بهره‌گیری صنایع نوپا از منابع مالی بازار سرمایه و تنوع دادن به اوراق بهاداری به وجود آمده است که قابلیت معامله دارند. این بازار زیر نظر بازار بورس و اوراق بهادار با قوانینی ساده تر از بازار بورس، جهت پذیرش اوراق بهادار و انجام معاملات با این اوراق تشکیل شده است. این بازار با هدف کمک به توسعه بازار سرمایه کشور ایجاد شده است. به همین خاطر بسیاری از شرکتهای سرمایه‌پذیر که نمی‌توانند در محدوده قوانین بورس اوراق بهادار به عرضه سهام‌شان برای عموم بپردازند، امکان تامین منابع مالی‌شان را از طریق فرابورس به دست می‌آورند. ورود شرکت ها به بازار فرابورس، جذب سرمایه توسط آن ها و استفاده از مزیت های بازار اوراق بهادار با شرایطی بسیار راحت و سریع امکان پذیر است. فرابورس خود، شامل چندین بازار است.
فعالیت در بازار فرابورس ایران، در قالب چهار بازار مختلف پیگیری می‌شود:
بازار اول فرابورس
در این بازار، نوسان سهام شرکتها و اوراق پذیرفته شده ۵ درصد و بدون حجم مبنا (حجم مبنـا، حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول روز مورد معامله قرار بگیرد تا قیمت آن سهم، براساس سقف دامنه نوسان، قابلیت افزایش یا کاهش داشته باشد) در نظر گرفته می‌شود.
هر شرکت پس از احراز کامل شرایط و قوانین مطرح شده امکان ورود و پذیرش در بازار اول فرابورس را خواهد داشت. از جمله این شرایط می‌توان به ثبت آخرین سرمایه آنها در حدود حداقل ده میلیارد ریال اشاره کرد ضمن اینکه باید یکسال از زمان بهره‌برداری از آن گذشته و زیان انباشته (حساب سود و زیان انباشته یا سود و زیان سنواتی یک حساب دائمی است که مانده آن به سال بعد منتقل می شود و در تمامی شرکتها از جمله سهامی و غیره سهامی با این حساب به یک روش برخورد می شود اما لازم به ذکر است که حساب سود و زیان انباشته، حسابی است که ماهیت خنثی دارد و می‌تواند هم در طول دوره و یا در پایان دوره بدهکار و یا بستانکار شود و آن بستگی به اتفاقات ایجاد شده در طول سالی مالی دارد) نداشته باشد.
بازار دوم فرابورس
سهام شرکتها و اوراق در بازار دوم فرابورس چه عددی است؟ این عدد پنج درصد و بدون در نظر گرفتن حجم مبناست. هر شرکتی قابلیت وارد کردن سهامش به بازار دوم را ندارد. برای اینکه سهام شرکتها به بازار دوم بپیوندد، لازم است تا شرایطی را که قانون برای پیوستن به این بازار در نظر گرفته است به طور کامل دارا باشند مثلا از جمله شرایطی که شرکتها باید رعایت کنند، این است که آخرین سرمایه‌ای که از آنها به ثبت رسیده است به اندازه یک میلیارد ریال یا بیشتر از آن باشد.
بازار سوم یا همان بازار عرضه
این بازار محلی برای انجام معاملات عمده اوراق بهاداری است که امکان یا شرایط پذیرش در بازار فرابورس ایران را ندارند. انجام پذیره نویسی انواع اوراق بهادار شرکتهای سهامی عام در شرف تاسیس، دیگر ویژگی مهم این بازار به حساب می‌آید. انجام بازارهای فرابورس عرضه در بازار عرضه فرابورس مستلزم گذراندن فرایند پذیرش نبوده و با انجام تشریفات اداری در فرابورس، امکان پذیر می باشد.
بازار پایه فرابورس
بعضی از اوراق بهادارای که امکان پذیرفته شدن در فرابورس را ندارند به بازار سوم می‌پیوندند. یعنی معاملاتی در بازار سوم صورت می‌گیرد که در فرابورس امکان معامله ندارند. یکی از ویژگی‌های بارز بازار سوم، این است که پذیره‌نویسی انواع مختلف اوراق بهادار را انجام می‌دهد. برای عرضه سهام در بازار سوم، نیازی به فرایند پذیرش نیست. در واقع، در این بازار با فضایی رو به رو هستید که در آن خبری از تشریفات و بوروکراسی فرابورس نیست. در ادامه با قوانین جدید بازار پایه و دامنه نوسان آن آشنا خواهیم شد.
دامنه نوسان جدید بازار پایه
دامنه نوسان بازار پایه (تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز)
اگر بنا باشد که بازار پایه را با بازارهای اول و دوم فرابورس مورد مقایسه قرار بدهیم به سرعت متوجه می‌شویم که با قوانین ساده‌تری رو به رو هستیم. شرکتهای حاضر در بازار پایه، نیاز کمتری به ارائه اطلاعات به بازار دارند. این بازار بنا شده است تا شرکت‌هایی در آن فعالیت کنند که در سازمان بورس هستند و ثبت شده‌اند اما نمی‌توانند در بازار بورس یا فرابورس وارد شوند. بنابراین، بازار پایه به نقل و انتقالات سهام شرکتهای مذکور کمک می‌کند. اگر این بازار در کار نبود، خریداران و فروشندگان به سختی می‌توانستند هم را پیدا کنند. اما اکنون فرصت مناسبی برای یافتن یکدیگر در اختیارشان قرار دارد.
در گذشته در بازار پایه خبری از حجم مبنا نبود و دامنه نوسان نیز در این بازار محدودیتی نداشت، این ویژگی‌ها باعث می شد تا سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌هایی که در بازار پایه هستند، پرریسک‌تر عنوان شوند. علت این تغییرات را در چه مواردی باید دنبال کرد؟ واقعیت این است که معطوف شدن توجه زیاد افراد مختلف به بازار بورس در کنار کاهش ضریب نفوذ تحلیل‌های بنیادی، دستکاری‌هایی که از طریق سیگنال‌دهی بازار را تحت‌الشعاع قرار می‌دادند و تلاش برای تخمین عمق بازار از سوی مشتریان برخط در مرحله پیش‌گشایش با ورود یا ویرایش سفارشات باعث شده تا دامنه نوسان از بازار پایه حذف شود.
بر پایه مقررات جدید پس از بخش بندی بازار پایه به سه تابلو زرد، نارنجی و قرمز شرایط گذشته این بازار دچار تغییر شد. شرکت های موجود در این بخش از بازار براساس برخی از شرایط به سه گروه زرد و نارنجی و قرمز تقسیم شدند. دامنه نوسان قیمت هر کدام از تابلوها به شرح زیر است:
- تابلو زرد: دامنه نوسان قیمت در این تابلو 3% نسبت به قیمت پایانی روز گذشته سهم است .
- تابلو نارنجی: دامنه نوسان قیمت در این تابلو 2% نسبت به قیمت پایانی روز گذشته سهم است .
- تابلو قرمز: دامنه نوسان قیمت در این تابلو 1% نسبت به قیمت پایانی روز گذشته سهم است .
شیوه معاملات در بازار پایه
در واقع، محدودیت‌هایی مانند تعداد سرمایه‌گذاران یا وضعیت سودآوری شرکتها در بازار بورس باعث شده است تا بعضی از شرکتهای عام نتوانند در بازار بورس مشغول به سرمایه‌گذاری شوند. این شرکتها در بازار پایه مشغول به مبادلات سهام هستند و به عبارت دیگر، بازار پایه، حکم نوعی بازار غیررسمی را دارد. شیوه معامله کردن در بازار پایه چگونه است؟ با تغییرات به وجود آمده در بازار پایه که در بالا به شرح آن پرداختیم حراج در بازار پایه نیز در هر هفته به روزهای کاری محدود شده است و با دامنه نوسان قیمت جدید معاملات صورت می پذیرد. ساعات معامله نیز مطابق زیر برگزار می گردد:
- سفارش‌گیری و پیش گشایش: ساعت 8:45 الی 9 صبح
- حراج ناپیوسته و مچینگ قیمت‌ها: راس ساعت 9 صبح
- معاملات حراج پیوسته: ساعت 9 صبح الی 12:30 ظهر
در روش حراج پیوسته، معاملات شبیه معاملات بازار اول و دوم فرابورس در طی جلسات معاملاتی به شکلی مستمر و فراگیر با دامنه نوسان بازارپایه ذکر شده انجام می‌شود. در مطلب پیشین با دامنه نوسان قیمت در بازار بورس آشنا شدیم، در ادامه نیز با دامنه نوسان بورس کالا، گره معاملاتی و دامنه نوسان پس از رفع گره معاملاتی بیشتر آشنا خواهیم شد.
دیدگاه شما